Na
przestrzeni tysiącleci, sposób wykorzystywania ognia przez człowieka
uległ wielu wyrafinowanym zmianom. Wciąż, jednak, romantyczny
ustrój człowieka dopomina się obcowania z ogniem w jego czystej
postaci.
Także, Homo hortensis (człowiek ogrodowy) chętnie powraca do jego
naturalnej, prymitywnej formy - do ogniska. Nie
znaczy to, że w warunkach ogrodowych obędziemy się bez "piękna"
w postaci kamiennego wybrukowania miejsca pod ognisko, wymurowania z cegieł
dla potrzeb grilowania, czy w końcu, kominka
ogrodowego. Wybudowanie, tego ostatniego, chcę tutaj opisać.
Miejsce
Nasz kominek powinien pełnić nie tylko funkcje praktyczne. Do nich
zaliczymy zabezpieczenie ognia przed niekontrolowanym rozprzestrzenieniem
się. Ważnym jest skanalizowanie dymu, który ładny jest tylko w oglądaniu
z daleka. Gdy wiatr nawiewa go do oczu, jest źle widziany.
Funkcjami mało związanymi z ogniem są cechy dekoracyjne kominka. Nasz wytwór
powinien być ładny. Gdy będzie się nam podobał, wpłynie na nasze
samopoczucie jako właściciela ogrodu i wniesie wiarę w siebie jako w
wykonawcę. Jeżeli ustaliliśmy, ze ma być ładny to możemy go
wykorzystać do dekoracji najważniejszego miejsca w naszym ogrodzie -
miejsca wypoczynku. Charakter tego miejsca powinien wpływać na wystrój
naszego kominka. Starajmy się aby jego forma nie kolidowała z otoczeniem
pamiętając, że "proste" jest piękne. Z uwagi na kształt i wymiary, dobrze, jeżeli będzie
oparty o ścianę jakiegoś budynku.
Wymiary Aby zastanowić się nad wielkością całego urządzenia a w tym
poszczególnych elementów musimy ustalić do czego ma on służyć.
Chcielibyśmy aby umożliwił on nam oglądanie ognia, ogrzewanie się w
jego cieple i ewentualne smażenie kiełbasek na patykach albo na
specjalnym ruszcie. Z tych pierwszych funkcji wynika, że
komora spalania, a właściwie jej portal, powinien być możliwie
szeroki. Musi umożliwić siedzenie przed nim, obok siebie, kilku osób. W
każdym przypadku nie powinien być mniejszy niż 70 cm i nie może być
też dowolnie duży. Ważne są tu zależności między
wymiarami światła paleniska, będziemy nazywali to portalem, a gardzielą i
kanałem dymowym. Nie
przestrzeganie tych zależności zaowocuje dymieniem kominka czyli
"włażeniem
dymu w oczy" osób zgromadzonych przed kominkiem. Dla kominka
ogrodowego można przyjąć poniższe wymiary.
Wymiary konstrukcji przedstawionej na zdjęciu i
rysunkach:
wysokość kominka: 450 cm
podstawa kominka: szerokość 125 cm, "głębokość" 90 cm
wymiary portalu: szerokość 75 cm, wysokość 70 cm
daszek: szerokość 170 cm, "głębokość" 130 cm.
Fundament. U podstaw konstrukcji leży fundament. Wiążemy go ze ścianą za pomocą
kilku prętów zbrojeniowych przeprowadzonych przez ową ścianę i zagiętych
z przeciwległej strony w wybitych w murze kanałach. Pręty ułożone są
w wykopie, który - o ile grunt jest mało spoisty - szalujemy deskami. Wykop
zalewamy do poziomu ok. 10-15 cm (w szalunku) powyżej gruntu, betonem o parametrach ogólnie w takich
wypadkach stosowanych. W tak utworzonej prostokątnej przestrzeni, wylewamy
płytę grubości ok. 50mm.
Palenisko. Po dwóch
tygodniach możemy przystąpić do
najbardziej odpowiedzialnej czynności. Jest nią budowa ścian
komory paleniska - z
kamienia. Ścianę
budujemy ułatwiając sobie szalunkiem drewnianym, jedno lub dwustronnym.
Można też układać kamienie pojedynczymi warstwami, oczekując na związanie
niższej warstwy. Szczególna uwagę zwracamy na estetykę wykonania łuku
portalu. Na
tej wysokości, na obwodzie komory paleniskowej, zalewamy rodzaj wieńca z
prętem zbrojeniowym. Powinien on być zakotwiczony po przeciwległej
stronie ściany wspierającej kominek.
Takie stężenia zakładamy jeszcze dwukrotnie w wyższych partiach naszej
konstrukcji. Wykonując sklepienie komory spalania, pamiętajmy aby tylna jej
ściana, w górnej części była nachylona do jej wnętrza. Boczne ściany
na tej wysokości powinny być ustawione nieco ukośnie.Sklepienie
paleniska możemy wykonać z kilku złomowanych płyt
chodnikowych, tworząc z nich rodzaj piramidy ustawionych na ścianach
komory. Po oszalowaniu przestrzeni, która będzie pełniła rolę
gardzieli, całość zalewamy betonem. Gardziel może mieć kształt wydłużonego
prostokąta i dobrze będzie jeżeli będzie przebiegała wzdłuż
sklepienia komory spalania. Ważne jest aby jej przekrój poziomy
nie był mniejszy niż 1/10 powierzchni w portalu. Z gardzielą wiąże się
jeszcze jedna ważna wielkość. Odległość między sklepieniem portalu
a górną krawędzią gardzieli powinna zawierać się w granicach 25-30cm. Dno i ściany paleniska możemy
wylepić płytkami szamotowymi spojonymi gliną z dodatkiem soli.
Wędzarnia.
Przestrzeń
powyżej paleniska a poniżej komina którą nazywa się komorą dymową, będzie pełniła u nas rolę wędzarni.
Budujemy ją podobnie jak i komin - z bloczków betonowych lub
ceramicznych (cegieł). Komora wędzarnicza powinna być, możliwie,
wysoka. Im będzie ona wyższa tym dym dochodzący do wędzonych wyrobów
będzie zimniejszy. Dostęp do niej powinny umożliwiać drzwiczki
metalowe o takiej samej wysokości jak komora wędzarnicza. Chodzi tu o
swobodny dostęp zarówno do sklepienia wędzarni jak i do jej dna. W
czasie murowania zwieńczenia wędzarni, możemy przygotować
specjalne progi na których będą wspierały się kije wędzarnicze.
Komin. Pozostał nam już tylko komin.
Budujemy go w formie przewężającej się.
W miejscu łączenia z wędzarnią, będzie miał od niej uzależniony
kształt i wielkość. W najwyższym
miejscu, jego przekrój będzie zależny od grubości
zastosowanego budulca oraz od wcześniej obliczonego kanału dymowego. Wnętrza
komina, podobnie jak wędzarni - nie tynkujemy. Wznosząc komin, warto
zastosować kilka kamieni, nawiązując nimi do materiału z jakiego
wybudowano komorę spalania. Aby poprawić ciąg w
kanale dymowym, z uwagi na jego małą wysokość czynną, możemy
zastosować odchylacz, przez bieglejszych w mowie i piśmie zwany
deflektorem. Zasadę działania przedstawia rysunek. Należy zwrócić
uwagę, aby otwory odchylacza umieścić od strony najczęściej wiejących
wiatrów. Całą budowlę tynkujemy z zewnątrz i malujemy np. na
kolor biały. Ze
względu na bezpieczeństwo przeciwpożarowe, należy pamiętać aby kanał
dymowy nie przebiegał bliżej niż 30 cm od konstrukcji drewnianych.
Użytkowanie
Aby ułatwić dostęp powietrza do palonego drewna, wstawiamy do komory
spalania ruszt metalowy, który swoim charakterem powinien
nawiązywać do całości obiektu.
Kominek nie powinien być
wykorzystywany do spalania jednorazowo dużych ilości materiału. Może
to doprowadzić do nadmiernego nagrzania się konstrukcji co pociągnie za
sobą pojawienie się pęknięć na budowli. Materiał do palenia
powinien być przechowywany pod zadaszeniem. W opisywanej konstrukcji
przewidziano takie miejsce powyżej paleniska, z prawej strony.
Wędzenie Minęły już bezpowrotnie czasy, kiedy to wędzenie wykonywano w celu
nadania żywności odpowiedniej trwałości. Obecnie, w warunkach
domowych, dysponujemy już lepszymi sposobami np.: chłodzeniem i zamrażaniem.
Zresztą, wędzenie nie jest najzdrowszym sposobem utrwalania żywności.
Związki smoliste występujące w dymie mogą być przyczyną chorób
nowotworowych. Jeżeli więc decydujemy się obecnie na wędzenie, a
czynimy to ze względów smakowych, powinniśmy czynić to krótko. Dojrzałość
konsumpcyjną osiągniemy przez podniesienie temperatury dymu a nie przez
wydłużenie wędzenia w dymie chłodnym.
Takie warunki wystąpią w naszej wędzarni.
Aby osiągnąć dużą gęstość dymu portal przysłaniamy płytą, która
utrudni dostęp powietrza do spalanego materiału. W takim przypadku tlen
do paleniska będzie dostawał się nieszczelnościami pomiędzy płytą a
obudową portalu, a jego ilość będzie zależała od dokładności
wykonania tegoż. Wędzoną żywność wieszamy w najwyższej części
komory wędzarniczej stosując możliwie krótkie sznurki. Aby uniknąć
spalenia się wędzonki w przypadku zerwania się ze sznurka, powyżej dna
komory układamy drucianą siatkę. Do wędzenia stosujemy drewno drzew liściastych
dodając nieco roślin aromatycznych.
Materiały
Komora spalania może być zbudowana z dowolnego materiału
ognioodpornego. Dobrze będzie wyglądał w takim zastosowaniu kamień.
Najlepiej, jeżeli będzie to materiał miejscowy.
W
zależności od naturalnego jego występowania może to być granit,
piaskowiec, czy jak na Mazurach, ociosane otoczaki. Do wykonania zwieńczenia
portalu warto zastosować materiał rozbiórkowy pozyskany z obiektów
wznoszonych z kamienia. Tzw. zwornik tj. kamień ze szczytu portalu moze
mieć wymyślniejszą formę.
Jako wykładzina komory spalania mogą być zastosowane płytki szamotowe
spajane zaprawą szamotową lub gliną wymieszaną z solą w
stosunku 8:1.